Η Λέσβος είναι ένα νησί που εμφανίζει ποικιλία πετρωμάτων των οποίων η ηλικία αρχίζει από το Παλαιοζωικό (500 εκατομμύρια πριν) και φθάνει μέχρι το Πλειόκαινο (2 εκατ. πριν) και τις νεώτερες Τεταρτογενείς και Αλλουβιακές αποθέσεις.

Τα παλαιοτέρα πετρώματα είναι σχιστόλιθοι και μάρμαρα Παλαιοζωικού, ασβεστόλιθοι και ηφαιστειογενή πετρώματα Μεσοζωικού ενώ τα νεώτερα περιλαμβάνουν Νεογενή ηφαιστειακά πετρώματα και λιμναίες αποθέσεις με λιγνίτη. Κατά την περίοδο σχηματισμού των ανωτέρω πετρωμάτων και ιδιαίτερα των ηφαιστειακών σχηματισμών πριν 20 εκατομμύρια χρόνια έλαβαν χώρα διάφορες γεωλογικές διεργασίες απόθεσης θειούχων μεταλλευμάτων στο βόρειο τμήμα του νησιού (Μεγάλα Θέρμα Αργέννου) και στο νότιο τμήμα (Πολιχνίτος – Βατερά), ο σχηματισμός μεταλλευμάτων σιδήρου – νικελίου αλλά και αποθέσεων λιγνίτη στο βορειοδυτικό τμήμα (περιοχή Γαβάθα, Λάψαρνα της Άντισσας).

Μια πολύ σημαντική γεωλογική διεργασία σχηματισμού μεταλλευμάτων αλλά και βιομηχανικών ορυκτών (καολίνη) συνδέεται με τα φαινόμενα ηφαιστειότητας του βόρειου ημίσεως της Λέσβου και αφορά τη γένεση υδροθερμικών ρευστών πλούσιων σε πυριτικό οξύ. Η σύγχρονη εκδήλωση των συνδεδεμένων με την ηφαιστειότητα υδροθερμικών ρευστών είναι οι θερμές πήγες Πολιχνίτου, Λισβορίου, Θερμής και Μεγάλων Θερμών Αργέννου. Με την παλαιά δράση των υδροθερμικών ρευστών συνδέονται: α) οι ανωτέρω αποθέσεις θειούχων μεταλλευμάτων Αργέννου, β) οι σχηματισμοί βιομηχανικών ορυκτών, γ) οι απολιθωμένοι κορμοί δένδρων του Απολιθωμένου Δάσους. Τα υδροθερμικά διαλύματα που ήσαν πλούσια σε πυριτικό οξύ λόγω της εξαλλοίωσης των ηφαιστειακών πετρωμάτων προκάλεσαν κατά την περίοδο εκείνη απολίθωση της βλάστησης κάτω από συνθήκες τροπικού – υποτροπικού κλίματος.

Λιγνιτικοί ορίζοντες

Κατά την περίοδο ανάδυσης και διαμόρφωσης της Λέσβου αλλά και σε μετέπειτα στάδιο σχηματίστηκε μια λίμνη στην περιοχή της Άντισσας όπου αποτέθηκαν λιμναία ιζήματα. Η γεωλογική σειρά στην περιοχή Γαβαθά που επικάθεται σχιστολίθων του Νεοπαλαιοζωικού από πάνω προς τα κάτω περιλαμβάνει τα εξής πετρώματα: α) μάργες και μαργαϊκούς ασβεστόλιθους με πολύ λεπτά στρώματα πλούσια σε άνθρακα, β) αργιλικά ιζήματα και λιγνιτικούς ορίζοντες, γ)  πυροκλαστικά πετρώματα ηφαιστειακής προέλευσης όπου εντοπίζονται οι απολιθωμένοι κορμοί, δ) ηφαιστειακά πετρώματα που καλύπτουν τα πυροκλαστικά.

Τα ανθρακικά πετρώματα αποτελούνται από ασβεστίτη και διοξείδιο του πυριτίου (χαλαζία) ενώ τα αργιλικά ιζήματα από μοντμοριλλονίτη, αστρίους, χαλαζία και ασβεστίτη. Οι λιγνιτικοί ορίζοντες έχουν μαύρο χρώμα και αποτελούνται από οργανικό υλικό, λίγο χαλαζία και γύψο. Σε παρατήρηση λεπτών τομών δειγμάτων στο μικροσκόπιο προέκυψε ότι πρόκειται για καλά διατηρημένες δομές ξύλου και κελύφη οργανισμών έντονα πυριτιωμένων (πλούσιων σε διοξείδιο του πυριτίου). H παρουσία του ορυκτού μοντμοριλλονίτη στους ανωτέρω αργιλικούς ορίζοντες δείχνει ότι προέρχεται από την χημική εξαλλοίωση ανδεσιτών και βασαλτών που απαντούν στη γειτονική περιοχή. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως η διεργασία γένεσης υδροθερμικών διαλυμάτων συνδεδεμένων με την ηφαιστειότητα προκάλεσε στην γειτονική της λίμνης περιοχή: 1) την πυριτίωση των δένδρων του υφιστάμενου πλούσιου δάσους, 2) την πυριτίωση των ιζημάτων και των μεταφερόμενων εντός της λίμνης κορμών δένδρων από την ξηρά.

Η θερμοκρασία λόγω της μεγάλης θερμικής ροής, το βάθος ενταφιασμού των ιζημάτων της λίμνης και το είδος των αποτιθέμενων ιζημάτων αποτέλεσαν τους παράγοντες που τελικά διαμόρφωσαν μετά την απόθεση τη σημερινή τους σύσταση και εμφάνιση. Η διαγενετική διεργασία μετά την απόθεση των ιζημάτων αποδεικνύεται από την μετατροπή του αρχικού ορυκτού οπάλιου Α των απολιθωμένων κορμών σε οπάλιο CT των ιζημάτων.

Από πληροφορίες κάτοικων της περιοχής πρόεκυψε ότι οι λιγνίτες Γαβαθά και Λαψάρνων Άντισσας υπέστησαν εκμετάλλευση κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Από μαρτυρίες ο λιγνίτης μεταφερόταν και φορτωνόταν σε καΐκια με τελικό προορισμό τη Γερμανία.

Μεταλλεύματα μολύβδου - ψευδαργύρου – χαλκού με χρυσό και άργυρο Μεγάλων θερμών Αργέννου

Στην περιοχή της παραλίας Αργέννου υπάρχουν εμφανίσεις των ανωτέρω μέταλλων που σχηματιστήκαν από υδροθερμικά διαλύματα. Σημερινή εκδήλωση αυτών αποτελούν οι εκχύσεις θερμών ρευστών στη ξηρά και στο βυθό της γειτονικής ακτής. Το μετάλλευμα εμφανίζεται με τη μορφή χαλαζιακών φλεβών, με συνοδά ορυκτά σιδηροπυρίτη, γαληνίτη, σφαλερίτη, χαλκοπυρίτη και χρυσό.

Η εξόρυξη του μεταλλεύματος έγινε με τη διάνοιξη στοών και επιφανειακών εκσκαφών κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Σημειώνω ότι καμμία μεταλλευτική δραστηριότητα έλαβε χώρα μετά τη Γερμανική περίοδο. Το ερώτημα που γεννάται είναι αν τηρήθηκαν οι νόμιμες διαδικασίες εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου της Ελλάδος κατά την περίοδο αυτή. Οι μαρτυρίες κατοίκων δείχνουν σκληρές συνθήκες κατακτητή. Το άρθρο αυτό συντάθηκε απλοποιημένο με βάση πρωτογενή δεδομένα ερευνών μου που δημοσιεύτηκαν στο Γερμανικό περιοδικό Facies (1992), στο Κινέζικο διεθνές περιοδικό Γεωχημείας (1996) και στο βιβλίο μου «Ηφαιστειότητα Θερμές πηγές και ο σχηματισμός του απολιθωμένου δάσους Λέσβου» (2008).